پوشش زنان و الگوی رفتاری مردان (با تکیه بر متون دینی) #محمدموس | فکرک‌های من | موسوی عقیقی
پوشش زنان و الگوی رفتاری مردان (با تکیه بر متون دینی) #محمدموسوی‌عقیقی
بسیاری از مردان و زنان مذهبی گَمان می‌کنند که باید در مقابل مردانی که اصطلاحاً جزوِ «محارم» محسوب نمی‌شوند چنان روی بگیرند و خود را بپوشانند یا نگاه به زمین و آسمان بدوزند که گویی موجودِ روبروی‌شان از عجایب است. اینان «زیبایی» را «وسیلۀ تحریک» می‌دانند و باور دارند زنی که زیباست، باید برای اینکه مردان اطراف خود را به گناه نیندازد، خود را بپوشاند. از همین رو اکثر فقیهان فتوایِ رسمی داده‌اند بهتر است مردی که مسئولیت خانواده را بر عهده دارد، زنان را در خانه «حبس» کند به طوری که هیچ مردی آنان را نبیند. بخوانید: یستحبّ حبس المرأة فی البیت فلا تخرج إلّا لضرورة و لا یدخل علیها أحد من الرجال. (عروة الوثقی (المحشی)، ج5، ص491)
البته نباید انکار کرد که برای چنین نظریه‌ای، روایاتی هم وجود دارد. اما آیا می‌توان گفت که فقیهان بر اساس ذهنیت مردانه نخست زنان را تفسیر به موجودی تماماً تحریک‌پذیر کردهاند و صرفاً روایاتی را پذیرفته‌اند که با این پیش‌فرض همخوانی داشته باشد؟!
از نگاه من جواب مثبت است. فقیهان با این نوع پیش‌فرض‌ها گزاره‌هایی از متون دینی را پذیرفته‌اند که زنان را محدود می‌کند و به اندرونی خانه می‌اندازد. اکنون می‌خواهم گزارشی از دو روایت کمتر شنیده شده را بیان کنم که چند ویژگی دارند:
1. برای خیلی‌ها سؤال پیش می‌آید که آیا این روایات «صحیح»اند؟ یعنی به لحاظ سندی می‌توان آنان را قبول کرد؟ باید گفت بله «صحیح» هستند. 2. ویژگی دوم این است که این روایات مورد استناد فقیهان واقع شده است.
روایت اول : الگوی پوشش زنان أبوحمزۀ ثُمالی می‌گوید که امام‌محمدباقر می‌گفت: زمانی که ولید بن مغیره از دنیا رفت، امّسلمه به پیامبر (همسر خود) گفت: خاندان مغیره مجلس عزایی در مرگِ ولید برگزار کردهاند! سپس پُرسید: من هم شرکت کنم؟ پیامبر به او گفت مانعی ندارد. امّسلمه برخاست، لباس عزای خود را به تن کرد، خلخال‌اش را به پا بَست و موهایش را شانه کرده و به اطراف خود ریخت و اینگونه آمادۀ رفتن شد. او آن‌قدر زیباروی بود که گویی «جان» است. [پیش از رفتن] مقداری در مقابل پیامبر برای پسر عموی خود نوحه خواند، [و با اینکه ولید از دشمنان محمد بن عبدالله(ص) بود] پیامبر بر او خُرده‌ای نگرفت. (ر.ک به: الکافی، ج5، ص117، کتاب المعیشة، باب کسب النائحه)
این روایت به لحاظ سندی «صحیح» است. (ملاذ الأخیار،ج10،ص337) بسیاری از فقیهان نیز دربارۀ جواز نوحه‌خوانی به آن استناد کردهاند. (مهذب الأحکام، ج4، ص243) این روایت چند نکته دارد:
1. پیامبراسلام دید که چطور همسرش موهایش را آراسته کرده و به بیرون (و حتی منزل دشمنان‌اش) می‌رود ولی به او ایرادی نگرفت.
2. امّسلمه به پای خود خلخال بَست، در حالی که در فتوای فقیهان چنین زینت‌هایی جایز نیست.
3. همه می‌دانستند که پیامبر همسری چنین زیبارویی دارد، آنطور که آوازۀ زیبایی‌اش را دهه‌ها بعد امام‌محمدباقر – امام پنجم شیعیان – در نزد شاگردان و پیروان خود بیان می‌کند. این مسائل نشان می‌دهد زیبایی زنان و نوع پوشش‌شان حتی اگر از زنان خوش‌نام پیامبر باشند، در شخصیت‌شان تأثیر ندارد. جالب است که فقیهان این روایت را در مورد پوشش زنان به کلی نادیده می‌گیرند و به روایاتی استناد می‌کنند.
روایت دوم : الگوی رفتاری مردان علی بن سُوَید می‌گوید که به امام‌موسی‌کاظم (امام هفتم شیعیان) گفتم: من عادت کرده‌ام به زن زیبایی نگاه کنم به طوری که از نگاه کردن به او خوشنود می‌شوم و تحسین‌اش می‌کنم. امام جواب داد: اگر خداوند نیتِ خوب را در نگاه تو ببیند، عملِ تو اشکالی ندارد. اما از رفتارِ گناه‌آور دوری کن که تو را به هلاکت می‌اندازد. (الکافی، ج5، ص542، کتاب النکاح، باب الزانی)
روایت یاد شده «صحیح» است. (مرآة العقول، ج20، ص387) این روایت دو نکته دارد:
1. مردی عادت دارد که به زنی زیبا چهره، بدون اینکه قصد و نیت خاصی داشته باشد، نگاه کند. در روایت تأکید شده که آن زن زیباست و زیبایی‌اش خوشایند است.
2. امامِ شیعیان از نگاه به این زن و زیبایی‌هایش نهی نکرد، بلکه تذکر داد که نگاهِ بی‌ادبانه و قصدِ بد را از رفتار دور کن. این روایت هم مورد استناد فقهاء واقع نشده است و به کلی از آن چشم پوشیده‌اند یا سعی کردهاند آن را توجیه کنند و سپس معنای آن را با توجه به پیش‌فرض‌های خود محدود کنند. (تفضیل الشریعه، کتاب الصلاة، ج2، ص56)
این روایات – برخلاف تفکر و رفتار سنتی‌ها – نشان می‌دهد که زنان و مردان باید چه الگوی پوششی (عرفی) و رفتاری داشته باشند و چه حدودی را در نسبت با یکدیگر رعایت کنند.
