تاملی در جامعه شناسی تحریم؛ سیاست های نو-استعماری و نو-امپریال | جامعه شناسی مردم
تاملی در جامعه شناسی تحریم؛ سیاست های نو-استعماری و نو-امپریالیسم
سیدجواد میری
سید حسین العطاس جامعه شناس پسا-استعماری در کتاب "جامعه شناسی فساد" به نکته جالبی اشاره می کند و می گوید بسیاری از متون درسی درآمدی به جامعه شناسی بخش مجزایی درباره "جامعه شناسی فساد" ندارند و دلیل آن این است که در جوامع اروپایی ارتشاء و رشوه و فساد ساختاری بمانند کشورهای آسیایی و آفریقایی در آن وجود ندارد و بهمین دلیل بدیهی شاخه ای در جامعه شناسی با عنوان "جامعه شناسی فساد" تاسیس نشده است. اما در مالزی که دچار فساد ساختاری در دولت و حاکمیت و اجزای متصله آن هستیم این مسئله ما نیاز داریم آن را صورتبندی جامعه شناختی کنیم. اما جامعه شناسان غیر غربی اغلب دچار سندروم "اسارت ذهن" Captive Mind هستند و تا موضوعی برای مجتهدان غربی مسئله نشود آنها آن بحث را متعلق ذهن خود نمی توانند بکنند. البته جامعه اروپا از سال های دهه ۵۰ میلادی قرن بیستم که العطاس در آن زندگی می کرد فاصله معناداری گرفته است و به سهولت می توان جلوه هایی از رشوه و ارتشاء و فسادهای گسترده مالی را در برخی از آنها (مانند انگلیس و یونان و ایتالیا و پرتقال ...) دید ولی نقد العطاس کما کان صادق است.
در کتب "ما و فارابی" و "فقر تئوریک در علوم انسانی ایران" به این نکته در نسبت با جامعه شناسی ادبیات اشاره کرده بودم. نقد من این بود که در ایران بر خلاف اروپا و آمریکا و روسیه که رمان جایگاه ویژه ای دارد، این تاریخاً "شعر" است که موضوع مهمی در شکلگیری امر اجتماعی در ایران است ولی در هیچکدام از متون درآمدی بر جامعه شناسی در ایران هیچ بخش مجزایی به "جامعه شناسی شعر" در زبان های فارسی و ترکی و کردی و ارمنی و گرجی ... اختصاص نیافته است و عمده دلیل آن این است که متون درآمدی بر جامعه شناسی اروپایی و آمریکایی بخشی را به این مقوله اختصاص نداده اند و دلیلش این است که "شعر" آن جایگاه را که در هستی اجتماعی ایرانیان دارد در آنجا ندارد و هیچگاه یک فرد عادی برای بیان مقصود خویش استناد به گوته یا شکسپیر نمی کند ولی در ایران نه تنها اهل علم بل مردم کوچه و بازار هم برای بیان مکنونات خویش از "زبان شعر" بهره می برند و این نشان می دهد که شعر علاوه بر صناعت و اهمیت ادبی جایگاه هستی شناسانه مهمی در ساخت "امر اجتماعی" و "هستی جامعوی ایرانیان" در زبان های گوناگون آنها دارد.
حال از این دو مقدمه می خواهم نتیجه بگیرم که جامعه ایران به مدت چهل سال است که با پدیده اجتماعی "تحریم اقتصادی" و "تحریم سیاسی" و "تحریم به صورت جامع و کامل در همه ساحاتش روبرو بوده است ولی هیچ کتاب درآمدی بر جامعه شناسی در ایران سرفصلی با عنوان "جامعه شناسی تحریم" نگاشته نشده است و این موضوع به مثابه یک مقوله علمی و پژوهشی متعلق ذهن جامعه شناسان ایرانی قرار نگرفته است کانه ما باید بابستیم تا یک دلوز یا بلوز یا فوکویی پیدا شود تا کتابی در باب "انتولوژی تحریم" بنویسد و ما شتابان آن را ترجمه کنیم و سپس در باب این مفهوم نوین مسئله وارانه روایت پذیریش!!! کنیم!!! در حال حاضر تحریم به مثابه یک "امر احاطه کننده پیچیده" کلیت هستی اجتماعی جامعه ایران را درگیر خود کرده است که بدون ارجاع به دو کلان مفهوم "سیاست های نو-استعماری" و "نظام نو-امپریالیستی" -که آن را نباید با مفهوم اخلاقی شده استکبار یکی پنداشت- نمی توان درک و صورتبندی کرد. نظام سیاسی در ایران آنقدر این مفاهیم را ژورنالیستی بکار بسته است که دیگر نمی توان بدون "آشنایی-زدایی" از این مفاهیم استفاده کرد.
ادبیات جامعه شناسی در ایران به سختی تن به مفاهیم آکادمیک امپریالیسم و نو-امپریالیسم و نو-استعماری می دهد و مطالعات جهانی در این حوزه در دانشگاه های ایران مفقود است* و بدون بکارگیری این ادبیات صورتبندی "جامعه شناسی تحریم" در سطح آکادمیک تقریباً ناممکن خواهد بود. از نتایج زیانبار این عدم التفات این است که ما خیال می کنیم نظام سیاسی و وزارت امور خارجه و کارمندان وزارت نفت و بانک مرکزی به تنهایی قادر خواهند این پدیده پیچیده را درک کنند و نقشه راه عبور از بازیهای مرگبار نو-امپریالیستی قدرتهای نو-استعماری را برای جامعه ایران تهیه کنند. زهی خیال باطل. گام نخست این است که تحریم را به مثابه یک مقوله جامعه شناختی متعلق ذهن خود کنیم و آن را در کلان ساختار نئو-کلونیالیسم و فرآیندهای پیچیده نو-امپریالیسمی مورد مطالعه قرار دهیم والا مذاکره و تحریم پشت تحریم و باز هم تحریم با تیم های تکراری مذاکره کننده از قطعنامه ۵۹۸ تا به امروز جامعه ایران رها نکرده و نخواهد کرد بل آن را در معرض خطرات سهمگین تری قرار خواهد داد.
*Imperialism and Capitalism in the Twenty-First Century A System in Crisis By James Petras, Henry Veltmeyer, Humberto Márquez Year 2013
