شبکۀ ریشه‌شناسی

2022-09-01 15:57:09 #شهاب_الدین_قناطیر

بُندَهِشن از مهمترین کتب فلسفی ایران به زبان پهلوی است که دیدگاه فلسفی ایرانیان پیش از اسلام نسبت به هستی را در نگاهی اسطوره‌ای توضیح می‌دهد، تصمیم بر این شد که به صورت ریشه‌ای دوستان را با فلسفه ایران و زبان ایران کهن آشنا کنم، زین سو این دوره را آغاز می‌کنم.
بندهشن کتابی است نسبتا بلند برای همین ما خوانش آن را در دوره‌های ۵جلسه‌ای قرار می‌دهیم، جلسات آنلاین و آفلاین‌اند و در اسکایپ به صورت تصویری خواهد بود.

ظرفیت هر گروه برای شرکت در دوره ۵نفر خواهد بود و این امر صرفا برای بالابردن سطح کیفیت کلاس برای شما عزیزان است.

هزینه هر دوره ۵جلسه‌ای ۲۵۰هزار تومان خواهد بود و هر جلسه ۱ساعت به طول خواهد انجامید و این بدین معنی است که هر دوره ۵ساعت است.

برای شرکت در دوره به دایرکت بنده شهاب‌الدین قناطیر پیام بدهید. @shahab_ghanatir باز کردن / نظر دهید

2022-08-11 19:51:39 #ادبیات_عامه
#کوچه_لسی

#محمد_فاطمی
در روستای زردان (خراسان جنوبی) هرگاه چهاردهم ماه با شب چهارشنبه مصادف می‌شد، شخصی به صورت ناشناس و چادربرسر به همراه ملاقه یا قاشق بزرگی به در خانه‌ها رفته و در می‌زند. صاحبخانه بعد از دیدن آن شخص ناشناس، مقداری تنقلات و شکلات... به او می‌دهد.
آن شخص ناشناس نیز آن خوراکی‌های جمع‌شده را به منزل برده و با اهل‌ خانه می‌خورد. آنها خوردن این تنقلات را به فال نیک می‌گیرند و به‌نوعی یک خوردنی تبرک‌شده تلقی می‌کنند! این رسم تحت عنوان «کَوچَه لِسی» خوانده می‌شود.

شبکهٔ ریشه‌شناسی، دانشگاهی برای ریشه‌یابی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی.
https://t.me/shabakeh_risheshenasi
ارتباط با گردانندگان:
@malihmot
@Beh_Waazh باز کردن / نظر دهید

2021-08-31 15:43:24 به امید آنکه مردمان کشور عزیز افغانستان، روزی آزاد و خوشحال در سرزمینشان گام نهند. باز کردن / نظر دهید

2021-07-23 00:34:52 #زبانشناسی_گویشها
#راب_حلزون
#استاد_فریبرز_کوچکی_زاد

در پیرامون ریشهٔ یک واژهٔ گیلکی:
در گیلکی «راب» به معنی «حلزون» است. این واژه در انگلیسی با واژه‌های serpent و reptile هم‌خانواده است. در سانسکریت sarpati یعنی «می‌خزد» و ریشهٔ -srp* [زیر حرف r یک دایرهٔ ریز باید بگذاریم تا نشان دهیم که منظورمان vocalic r یا r آوایی است که خودش در قلهٔ هجا واقع می‌شود و یک هجا ایجاد می‌کند و نقش مصوت را ایفا می‌کند و با r صامت فرق دارد] یا -sarp* به معنی «خزیدن» است. همچنین در زبان سانسکریت sarpá یعنی «مار» از همین ریشه است. واژهٔ انگلیسی serpent به معنی «مار»، از شکل فرانسوی باستان sarpent گرفته شده که خود آن هم از serpentis لاتین می‌آید که شکل genetive واژهٔ serpens است. به عبارت دیگر serpens در حالت nominative یا فاعلی است ولی serpentis در حالت genetive یا حالت اضافه. در لاتین serpere به معنی «خزیدن» است که در آن ere- علامت مصدر است و بقیه یعنی -serp* ریشهٔ واژه است که با همان -serp* هندواروپایی آغازین به معنی «خزیدن» یکی است. در ایرانی باستان، این ریشهٔ هندواروپایی با تبدیل شدن s آغازین به h و همچنین تبدیل شدن مصوت کوتاه e به a ابتدا به صورت فرضی -harp* سپس به -hrap* و با ساقط شدن واج h آغازین در نهایت به شکل -rap* در می‌آید. این همان ریشه‌ای است که وقتی پسوند صفت ta- می‌گیرد، در فارسی میانه و فارسی جدید به raft «رفت» تبدیل می‌شود.
در گیلکی به «حلزون» می‌گویند «راب» که آن هم از همین ریشهٔ ایرانی باستان -rap* به معنی «حرکت کردن، خزیدن» است و شکل هندواروپایی آغازین این ریشه در اصل به صورت
*hrehp- یا *hrēp-
است. [در اصل زیر و سمت راست h باید عدد 1 هم می‌نوشتم که من در تایپ معذورم]
نظیر این serpô لاتین و sárpati سانسکریت، در یونانی -ερπω' با
rough breathing
یعنی herpô می‌شود که به معنی «خزیدن، خزیده رفتن، چهار دست و پا رفتن» است و در یونانی herpeton یعنی «جانوری که روی چهارپا راه می‌رود یا می‌خزد در تقابل با پرندگان و آدمیان‌» و herpēstēs یعنی «جانور خزنده». در لاتین repô یعنی «می‌خزم» و repere یعنی «خزیدن» که مصدر reptāre هم از آن مشتق می‌شود به معنی «خزیدن، یواشکی راه رفتن» و واژهٔ انگلیسی reptile به معنی «خزنده، جانور خزنده» از آن مشتق می‌شود.
جالب این است که واژهٔ انگلیسی snail (حلزون) که در انگلیسی باستان به صورت snægl بوده [شکل ژرمانیک آغازین آن به صورت snagilas* است که در آلمانی جدید Schnegel می‌شود] آن هم از پایهٔ snag, *sneg* به معنی «خزیدن» گرفته شده و این واژه در اصل شکل مصغر snaca (مار) انگلیسی باستان است که تحت‌اللفظ به معنی «چیز خزنده» است.
پس snail تحت‌اللفظ به معنی «خزنده کوچک» یا «مار کوچک» است.
واژهٔ انگلیسی snake (مار) هم، در انگلیسی باستان به صورت snaca بوده [شکل ژرمانیک آغازین آن به صورت snakon* است که در آلمانی جدید به صورت Schnake (مار زنگی) در می‌آید. در آلمانی schlingen به معنی «حلقه زدن، پیچیدن» است] که آن هم از همین snag, *sneg* به معنی «خزیدن» گرفته شده و در ایرلندی باستان snaighim به معنی «خزیدن» است.
و جالب است که واژهٔ ترکی «ئیلان» به معنی «مار» که در فارسی به صورت «ییلان» هم آمده از ریشهٔ -yīl ترکی به معنی «لغزیدن، سریدن» است.

شبکهٔ ریشه‌شناسی، دانشگاهی برای ریشه‌یابی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی.
https://t.me/shabakeh_risheshenasi
ارتباط با گردانندگان:
@malihmot
@Beh_Waazh باز کردن / نظر دهید

2021-07-07 15:24:14 #زبانشناسی
#شهاب_الدین_قناطیر_ارگانی
#پوشیدن
#قسمت_دوم

نکته: این ریشه در زبان گوتی به شکل wasjan بوده است و اگر به بالا بنگرید خواهید یافت که در گوتی به آخر ریشه شناسه مخصوص افزوده می‌شده است.
نکته: گوتی از زبان‌های مرده از گروه زبان‌های ژرمنی شرقی است، در سراسر زبان‌های ژرمنی قدیمی‌ترین متون به‌جامانده از گوتی است که به سدهٔ چهارم میلاد می‌رسد. همین فعل در همین زمان در لاتین باستان:
vestiō (می‌پوشم)
vestīs (می‌پوشی)
vestit (می‌پوشد)
vestīmus (می‌پوشیم)
vestītis (می‌پوشید)
vestiunt (می‌پوشند)
یواشکی نگاهی به ایتالیایی می‌کنیم:
io vesto
tu vesti
lui/lei, esso/essa veste
noi vestiamo
voi vestite
loro, essi/esse vestono
ریشهٔ این واژه در تُخاری که یک زبان باستانی پسین است -wäs بوده به معنی «پوشیدن»، همچنین در هیتّی -uešš به معنی پوشیدن. همچنین می‌توان به اوستایی -vas به معنی پوشیدن و به سنسکریت -vas به معنی پوشیدن اشاره کرد. این ریشه در سُغدی به شکل -wāy دیده شده به معنی «درآوردن (لباس)»، در ایشکاشیمی به شکل wanjī دیده شده به معنی «بهانه».
همچنین واژگان آسی(دیگوری) ræwonæ به معنی «تظاهر، بهانه»، چالی vōna به معنی «بهانه»، راوَری bevne به معنی «بهانه»، گورانی viyânä به معنی «بهانه»، کُردی wîânig, mehané به معنی «عذر، بهانه»، گزی būne به معنی «بهانه»، کِرینگانی mâney به معنی «بهانه»، ابوزیدآبادی feymoä به معنی «بهانه»، بهبهانی būna به معنی «بهانه»، فارسی نوین bahānea به معنی «دستاویز، ادّعای دروغین»، فارسی میانه wihān, wihānag به معنی «سبب، بهانه» و... همگی با واژگان آمده در این مقاله همریشه‌اند.
ساخت مصدر از اسم wihān در زبان فارسی میانه با نمونه‌نویسه:
wihān+ēn<ماده مضارع
wihān+ēn+īd<ماده ماضی
نویسه:
ud zariz ... margīh wihānēnīdan abāg niyāzī nihān-rawišn.
و دیو زریز ... همراه با نیاز نهان رفتاری سبب مردن شدن.
wihānēnīdan
(سبب شدن، وادار کردن)
نمونه متن از لاتین باستان:
dā mihi tunicam et togam! vestī mē!
به من پیراهن و ردایم را بده! مرا بپوشان.
استفاده از واژهٔ بهبهانی «būna» در جملات:
būna-m ove (بهانه آوردم)
būna-t ove (بهانه آوردی)
būna-š or būna-y ove (بهانه آورد)
būne-me ove (بهانه آوردیم)
būne-te ove (بهانه آوردید)
būne-še ove (بهانه آوردند)

منابع:
1.GRAMMAR OF GOTHIC LANGUAGE, JOSEPF WRIGHT
2.Etymological dictionary of the Iranian verb, johnny cheung
3.Etymological dictionary of the Proto-Germanic, guus kroonen
4.Etymological Dictionary of Greek, Lucien van Beek, Robert S.P. Beeks
5.Etymological dictionary of the Latin and the other Italic languages
6.Old English grammar, joseph wright
7.AVESTA GRAMMAR AND READER, A. V. W. JACKSON
8.AVESTA READER/TEXTS, NOTES, GLOSSARY AND INDEX, HANS REICHELT
9. بررسی ریشه‌شناختی فعل‌های زبان پهلوی، دکتر یدالله منصوری
و...
نتیجه: شاید عجیب باشد اما آنگونه که مشخص است می‌توان ریشهٔ «علت، سبب» را به «پوشش، پوشیدن» مربوط دانست. علت یک چیز آیا «مخفی‌کنندهٔ آن چیز» نیست؟ «چیز»، «هماره مخفی (پوشیده)» است.

شبکهٔ ریشه‌شناسی، دانشگاهی برای ریشه‌یابی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی.
https://t.me/shabakeh_risheshenasi
ارتباط با گردانندگان:
@malihmot
@Beh_Waazh باز کردن / نظر دهید

2021-07-07 15:23:48 #زبانشناسی
#شهاب_الدین_قناطیر_ارگانی
#پوشيدن
#قسمت_اول

این‌بار می‌خواهم یکی از ریشه‌های کهن درباره مفهوم «پوشیدن» را بررسی کنم. زبان‌های مورد پژوهش من اوستایی، گوتی، انگلیسی باستان، لاتین باستان، یونانی باستان، هیتی، تُخاری، سغدی، ایتالیایی، فارسی نو، ایشکاشیمی و اوستیایی و... است.
واژهٔ مورد نگر من wear انگلیسی است که شاید همگی با آن آشنا باشید، این واژه به معنی پوشیدن است و در present این‌گونه صرف می‌شود:
i wear (می‌پوشم)
you wear (می‌پوشی)
he/she/it wears (می‌پوشد)
we wear (پی‌پوشیم)
you wear (می‌پوشید)
they wear (می‌پوشند)
همین فعل در همین زمان در زبان انگلیسی باستان:
ic weri(g)e (می‌پوشم)
đu werest (می‌پوشی)
hē wereþ (می‌پوشد)
wē weriaþ (می‌پوشیم)
gē weriaþ (می‌پوشید)
hīe weriaþ (می‌پوشند)
نکته: این ریشه در زبان انگلیسی باستان به شکل werian بوده است و اگر به بالا بنگیرید خواهید یافت که در انگلیسی باستان به آخر تمامی افعال شناسه متصل می‌شده است. همین فعل در همین زمان در زبان یونانی باستان:
اول شخص مفرد:
ἕννῡμῐ
دوم شخص مفرد:
ἕννῡς
سوم شخص مفرد:
ἕννῡσῐ(ν)
دوم شخص مثنی:
ἕννῠτον
سوم شخص مثنی:
ἕννῠτον
اول شخص جمع:
ἕννῠμεν
دوم شخص جمع:
ἕννῠτε
سوم شخص جمع:
ἑννῠᾱσῐν
نکته: این ریشه در زبان یونانی باستان ἕννῡμῐ بوده است، همان‌گونه که می‌بینید در یونانی باستان مانند انگلیسی باستان به آخر ریشه فعل شناسه مخصوص آن شمار و شخص افزوده می‌شده. همین فعل در همین زمان در زبان گوتی:
اول شخص مفرد:
wasja
دوم شخص مفرد:
wasjis
سوم شخص مفرد:
wasjiþ
اول شخص مثنی:
wasjōs
دوم شخص مثنی:
wasjats
سوم شخص مثنی:
_
اول شخص جمع:
wasjam
دوم شخص جمع:
wasjiþ
سوم شخص جمع:
wasjand

شبکهٔ ریشه‌شناسی، دانشگاهی برای ریشه‌یابی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی.
https://t.me/shabakeh_risheshenasi
ارتباط با گردانندگان:
@malihmot
@Beh_Waazh باز کردن / نظر دهید

2021-04-04 18:33:57 سلام بر دوستان ارجمندم.

اگر پس از خواندن مطالب کانال، لازم دیدید مطالبی از زبان و گویش شما تکمیل‌کنندهٔ مطالب ارسالی ما باشد، در صفحهٔ شخصی من بگذارید تا پس از بررسی با نام خودتان در کانال گذاشته شود.
در ضمن، گلچین مطالب کانال در صفحه (پیج) اینستاگرام اینجانب به نشانی malihemotaghayer@ گذاشته شده است.
با سپاس از اینکه در زنده نگه‌داشتن زبان و گویش‌های ایرانی کوشا هستید.

دکتر ملیحه متغیر باز کردن / نظر دهید

2021-04-02 22:02:14 #زبانشناسی_گویشها #ناشتا_چاشت #سامان_روستایی ناشتا (گرسنه) مشتق از پیشوند نفی نـَ - + -اشتا، ساخته شده از ماده‌ٔ فعلی -as* (خوردن) (همریشه با آش). چاشت (صبحانه) مشتق از ماده‌ٔ فعلی -čaš* (خوردن)، همریشه با «چاشنی» و «چشیدن» است. #دکتر_احمد_صداقتی به نظر می‌رسد… باز کردن / نظر دهید

2021-03-28 07:59:08 #زبانشناسی_گویشها
#ناشتا_چاشت
#سامان_روستایی
ناشتا (گرسنه) مشتق از پیشوند نفی نـَ - + -اشتا، ساخته شده از ماده‌ٔ فعلی -as* (خوردن) (همریشه با آش).
چاشت (صبحانه) مشتق از ماده‌ٔ فعلی -čaš* (خوردن)، همریشه با «چاشنی» و «چشیدن» است.
#دکتر_احمد_صداقتی
به نظر می‌رسد مفهوم چاشت در جوامع زبانی مختلف ایرانی متفاوت باشد. در زبان سنگسری:
qeynəhâr صبحانه (قِینهار)
čâšt ناهار
šûm شام
گاه گاهی نیز به صبحانه «قِیلونّهار» گفته می‌شود.
#محمود_قاسمیان
در گویش گرمه‌ای «چاشت» یک وعدهٔ غذایی است پس از طلوع خورشید معادل صبحانه و از این ساخت واژهٔ «پی چاشت» هم دارند که بین صبحانه و ناهار است.
#علی_صالح_دارابی
در زبان تاتی وفسی به صبحانه می‌گویند «ضعف قیلانی» و به وعدهٔ غذای بین فاصلهٔ صبحانه و نهار یعنی حدوداً ساعت 10صبح (که معمولاً به کارگران و کشاورزان در حال کار می‌دهند) «چای وچه» می‌گویند به معنی «صبحانهٔ کوچک». هنگام ظهر را نیز «چاستی» می‌گویند. به شام نیز «شاو» می‌گویند.
#لسان_الحق_طباطبایی
در لهجهٔ فارسی رایج در خوربیابانک، «چاشت» به زمان میان هشت تا ده صبح می‌گویند و «چاشتی» و «چاشتونه» به خوراکی می‌گویند که در این زمان و بیشتر میان کشاورزان خورده می‌شود.
(چیشت chaysht و چیشتی در گویش خوری همان معنا را دارد)
به خوراکی که در چاشت خورده می‌شود در لهجهٔ فارسی رایج درخوربیابانک «ناهارقلیون» و به گویش خوری «ناهارچلیم» گفته می‌شود. «چلیم» در گویش خوری و برخی از گویش‌های دیگر ایرانی، نام قلیان است.
#ابراهیم_سبحانی
در دشتستان تغییراتی به شرح زیر در چاشت ایجاد شده است:
نخست «ت» از پایان آن افتاده و سپس «ش» به «س» تبدیل شده و به شکل «چاس» درآمده و معنای آن خوراک نیمروز (ناهار) است. به صبحانه نیز «ناشتا» می‌گویند.
#صالح_اسماعیلی
در کردی خراسان «تاشت» و «تاشته» برای غذا به کار می‌رفته و شامل صبحانه و ناهار و شام می‌شده است. به وعدهٔ غذای نیمروزی هم «ناری» گفته می‌شده است.
#شوکت_محمدی_شاری
در افغانستان/غزنه به میانه‌ٔ روز (ظهر)، «چاشت» گفته می‌شود.
همچنین به غذایی که کارگران میان صبحانه و ناهار می‌خورند «دل‌داغی» می‌گویند.
#حسین_میرمحمدی
در زبان لکی:
به صبحانه ناشتا (nāštā)، به ناهار چاشت (čāšt) و به شام، شوم (šom) می‌گویند.
#چنگیز_محمدی
در زبان کُردی کلهُری:
* «ناشتا» (nāštā): صبحانه؛
* «قوالتگ» (qwāłtəg) یا «قوالتِ» (qwāłtē) میان‌وعده‌ٔ پیش‌ از نیم‌روز و ناهار؛
* «کوته‌روژه» (kwta'rūža) یا نیمه‌روژه (nima'rūža) به ناهار می‌گویند؛
* «شام» (šām): شام؛
* «وَرکول» (warkwəł): پیش‌خوراک (غذا). «وَرکول» معمولاً چند‌ لقمه از همان خوراک، برای رفع گرسنگی‌ است؛
* «شوآژوانه» (šawāžwāna) به خوردن خوراکی در نیمه‌شب یا پس‌ از بیدار شدن از خواب گویند؛
* «شوآژو» (šawāž)، برای چرای شبانگاهی دام‌ها کاربرد دارد؛
* «پاشیم» (pāšīm): غذایِ سحری؛
* «پاشام» (pāšām) به غذا یا خوارکی‌ِ پس از شام می‌گویند.

شبکهٔ ریشه‌شناسی، دانشگاهی برای ریشه‌یابی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی.
https://t.me/shabakeh_risheshenasi
ارتباط با گردانندگان:
@malihmot
@Beh_Waazh باز کردن / نظر دهید