2022-09-19 10:19:06
آیا کنشگری جمعی آنلاین برای برچیده شدن گشت ارشاد و اجبارِ حجاب تقلیل‌گرا و بی‌تاثیر است؟
محمدرضا جلائی‌پور
در اعتراض به فاجعهٔ مرگ مهسا امینی حدود ۶۰۰ هزار ایرانی در کمتر از سه روز با نامشان در اینستاگرام همصدا شدند: «کثافت گشت ارشاد را جمع کنید». بعضی از منتقدان گفتند که چنین هم‌صدایی‌هایی تقلیل‌گرا و بی‌تاثیر است. در پس پاره‌ای از نقدها نوعی انحصارگرایی در شیوه و شکل کنش یا حد اعتراض و عدم پذیرش تکثر دیده می‌شود. اگر مسالهٔ فعالان واقعا تحقق عملی هدف باشد و نه کاسبی با رنج و اعتراض به تبعیض، قاعدتا باید از هر نوع و میزان همراهی طیف هر چه گستردهتری از شهروندان و نیروها با آن مطالبه و کنش‌های متکثرِ هم‌افزا استقبال کنند و توانشان را صرف تخطئهٔ کسانی که شیوه و زبان دیگری را در راستای هدف مشترک موثرتر می‌بینند نکنند. بسیاری از کنش‌های خلاق و متنوع مدنی و خشونت‌پرهیز این روزها با پیشگامی زنان اثری هم‌افزا دارند. ارزیابی سنجشگرانه‌تر نشان می‌دهد همین دو میلیون هشتگ #مهسا_امینی و هم‌صدایی‌ها در اعتراض به گشت ارشاد هم نه بی‌تاثیر است و نه تقلیل‌گرا.
چرا بی‌تاثیر نیست؟پاسخ به این پرسش بستگی به انتظار ما از سرعت و میزان تاثیر و هدف کنشگری جمعی آنلاین (آگاهی‌افزایی/بسیج اجتماعی/تغییر حقوقی و سیاستی/تغییر ساختاری و نهادی) دارد. اگر انتظار داشته باشیم در همهٔ موارد کنشگری‌های آنلاین به تنهایی و به سرعت به تغییرات ریشه‌ای و بنیادین گسترده بیانجامد انتظار واقع‌بینانه‌ای نیست. حتی کسانی که با ابزارهای دیگر و پرهزینه‌تر به دنبال تغییرات ریشه‌ای و ساختاری هستند هم در چند دههٔ گذشته به نتیجه نرسیده‌اند و از آن‌ها نیز می‌توان پرسید چه دستاورد ملموسی داشته‌اند. کنشگری آنلاین اگر واجد پاره‌ای از ویژگی‌ها و با پایهٔ وسیع باشد، نه به تنهایی، ولی به عنوان مکمل سایر کنش‌های آفلاین و انواع مقاومت مدنی و رایزنی و کنشگری حقوقی و مداخلات جمعی و متشکل و نهادینه و مستمر می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد. در مواردی مثل توقف احداث پتروشیمی میانکاله و ده‌ها هدف سهل‌الوصول‌تر در زمان کوتاهی به نتیجه رسید و در موارد صعب‌الوصول‌تری زمان و تلاش بیشتری می‌برد.
در همین موضوع گشت ارشاد و اجبارِ حجاب همین‌که امروز، بر خلاف دهه‌های پیش، اکثر شهروندان ایران طبق نظرسنجی‌های معتبر مخالف اجبار حجاب و گشت‌های ارشاد شده‌اند، از جمله محصول آگاهی‌افزایی‌های فعالان حقوق زنان در چند دههٔ گذشته و کنش جمعی آنلاین ایرانیان است.
همین که رئیس جمهورِ همان اصولگرایانی که تا پریروز مهسا امینی را وقیحانه «دختر هنجارشکن» می‌خواندند و سناریوهای مضحک فضایی برای توجیه مرگش منتشر می‌کردند دیروز با خانوادهٔ مهسا امینی تماس می‌گیرد و او را «همچون دخترش» می‌خواند، از جمله محصول همین اعتراض مدنی و مطالبه‌گری و فشار اجتماعی آنلاین است.
همین‌که ستاد امر به معروف و نهی از منکر کشور که از نهادهای حامی برخورد پلیسی برای تحمیل حجاب بوده و از مردسالار و اقتدارگراترین نهادهای کشور است امروز بیانیه‌ای می‌دهد که لااقل ظاهرا حامی توقف برخورد پلیسی و قضایی در حوزهٔ پوشش (عملا برچیدن گشت ارشاد؟) است و خواهان برخورد عادلانه و شفاف قضایی با عاملان مصیبت مرگ مهسا امینی می‌شود، محصول همین فشار افکار عمومی از طریق فضای آنلاین است.
همین‌که برای اولین بار در چند دههٔ گذشته ده‌ها حزب و تشکل سیاسی داخل کشور در بیانیه‌هایشان صراحتا خواهان برچیدن گشت‌های ارشاد و/یا توقف اجبار حجاب می‌شوند و رسانه‌های متعدد داخل کشور چنین مطالباتی را تیتر یک می‌کنند و ورزشکاران و هنرمندان و چهره‌های سیاسی و مذهبی پرشمارتری با این مطالبه همراه می‌شوند، پیش‌نیاز ضروریِ تحقق عملی این مطالبات است و از جمله محصول همین آگاهی‌افزایی‌ها و فضایی است که کنش‌های جمعی آنلاین ایرانیان ساخته است.
همین که امروز، بر خلاف گذشته، حتی اکثر اصولگرایان و نهادهای سنتی مذهبی علی‌رغم این‌که حامی اجبار حجاب و گشت ارشادند به لاک دفاعی رفته‌اند و حاضر به دفاع صریح علنی از موضعشان نیستند و حتی در مناظره‌های ریاست جمهوری مجبورند موضع ریاکارانه در نقد گشت ارشاد و تبعیض جنسیتی بگیرند، از جمله محصول همین فضایی است که کنش‌های آنلاین ایرانیان ساخته است.
بله، هیچ‌یک کافی نیست و متاسفانه هنوز گشت ارشاد و حجاب اجباری برچیده نشده است، اما چنین کنش‌های مدنی ارزشمندی هم در پیشگیری از پیشروی اقتدارگرایانِ تحمیل‌گر سبک زندگی موثر بوده است و هم در صورت همراهی با کنش‌های مکمل مدنی می‌تواند زمان حصول نتیجه در آینده را نزدیک‌تر کند.
ادامهٔ متن کامل@jalaeipour
5.5K views07:19
م
