2021-05-08 23:45:00
#پریشانی_نظم_آیات
با سلام بر آقای محمد علی غیور عزیز
در پاسخ یادداشت ارزشمند شما نکاتی را به عرض می رسانم:
1. بررسی های ساختار سوره ها نشان می دهد که میان آیات قریب به اتفاق سوره ها پیوند لفظی و معنوی برقرار است. منظور از پیوند لفظی عبارت است از: شروع آیات با حروف عطف و دیگر حروف و کلماتی که در آغاز یک کلام مستقل قرار نمی گیرند و حاکی از پیوند با ماقبل اند و نیز وجود ضمیری که به آیات قبل بر می گردد و نظایر آنها. می توان به این دسته از پیوندها الفاظ و تعابیری را که در آیات تکرار شده اند، افزود و مقصود از پیوند معنایی ارتباط موضوعی و مضمونی میان آیات است.
2. این پیوند لفظی و معنوی که مذکور افتاد، هرگاه میان مجموعه آیاتی باشد، می تواند بهترین قرینه باشد که آن مجموعه آیات وحدت نزول داشته است؛ یعنی باهم و یکباره نازل شده اند و می توان از آن مجموعه آیات به «واحد نزول» تعبیر کرد. اگر تمام آیات سوره ای چنین باشد، می توان به نزول دفعی آن سوره حکم کرد.
3. اما اگر پیوند لفظی و معنوی میان آیات سوره ای نباشد، به گونه ای که نزول دفعی آیات آن سوره را حکایت کند، باید بررسی کرد که آیا دسته های آیات آن سوره مشتمل بر رخداد زمانمند متباعد الوقوع نسبت به همدیگر هستند و یا مشتمل بر تناظر زمانی نسبت به همدیگر هستند یا نه. اگر یکی از این دو شاخص محتوایی در مجموعه های آیات سوره ای وجود داشته باشد، می توان به تدریجی النزول بودن آن سوره حکم کرد.
4. یکی از سوره هایی که در میان مجموعه های آیات آن، تناظر زمانی وجود دارد، سوره مزمل است که در آیات 1-19 این سوره پیوستگی لفظی و معنوی هست و در این مجموعه آیات به پیامبر اسلام امر شده است که حدود نصف تا ثلث شب را به قرائت قرآن سپری کند. البته در روایات این آیات را بر امر به اقامه نماز شب حمل کرده اند.
آنگاه در آیه 20 که آیه پایانی این سوره است، در این حکم تخفیف داده شده و اظهار گردیده است که ای پیامبر تو و گروهی از کسانی که با تو هستند، چون نمی توانید این مقدار از شب را به اقامه نماز بپردازید، خدا به شما تخفیف داد؛ لذا هر مقدار که از قرآن می توانید بخوانید. به ویژه آن که در میان شما بیماران و یا کسانی خواهند بود که سفر تجاری دارند و کسان دیگری به مقاتله در راه خدا می پردازند.
بسیار روشن است که آیه اخیر این سوره نمی تواند همراه نوزده آیه نخست نازل شده باشد؛ اما این که آیه اخیر چه زمانی نازل شده است، اختلاف نظر است، بسیاری قائل اند که آن در مدینه نازل شده است؛ اما ظاهر این آیه چنین صراحتی ندارد و با عنایت به فعل مستقبل «سیکون» می توان احتمال داد که میان نوزده آیه نخست و آیه اخیر فاصله زمانی زیادی نگذشته است. جهت آن این است که تعبیر «سیکون» بیانگر این نیست که هم اکنون قتال صورت می گیرد تا از آن استفاده شود که پس این آیه در مدینه نازل شده است؛ بلکه بیانگر این است که در آینده قتال صورت می گیرد. پیامبر احتمال قتال با مشرکان قریش را می داده است و این در سوره های متعدد مکی بازتاب یافته است. از جمله در سوره قمر آمده است: سَيُهْزَمُ الْجَمْعُ وَ يُوَلُّونَ الدُّبُرَ (قمر، 45)؛ یعنی مشرکان قریش شکست خواهند خورد و عقب خواهند نشست. لغت هزیمت برای شکست در قتال و جنگ به کار می رود. وقتی که آیه 45 سوره قمر در عین حالی که از قتال در آینده خبر داده، اما مکی است، آیه 20 مزمل هم می تواند به جهت فعل مستقبل «سیکون» خبر از وقوع جنگ در مدینه داده باشد.
بنابراین می توان فرض کرد که آیه اخیر سوره مزمل بدون فاصله شدن هیچ سوره دیگری بعد از آیات 1-19 همین سوره نازل شده است. با فرض این که حدود نود سوره مکی نزول دفعی داشته باشند، فاصله زمانی میان سوره های مکی حدود سه یا چهار ماه می شود. احتمال این که میان نوزده آیه نخست و آیه اخیر سوره مزمل هم حداکثر همین حدود فاصله شده باشد، هست. البته در روایتی هم آمده است که فاصله زمانی میان دو قسمت این سوره حدود شش ماه بوده است. با این فرض می توان احتمال داد، میان دو قسمت این سوره آیات و سوره های دیگری ازل نشده است؛ بنابراین با اتکای به وضعیت این سوره نمی توان این فرضیه را نقض کرد که چینش آیات در سوره ها به ترتیب نزول بوده و هیچ واحد نزولی بر خلاف ترتیب نزولش در سوره ها جایگذاری نشده است.
ادامه دارد.
https://t.me/NewHasanMohaddesi/6073
@NewHasanMohaddesi
827 viewsedited 20:45
ز
