ویراستار

2022-08-17 16:31:15 باز کردن / نظر دهید

2022-08-17 10:15:43 درباره‌ی «هم‌مؤسس» و «هم‌بنیانگذار»

پیشوندها و پسوندها و (در برخی زبان‌ها) میانوندها نشانه‌های اقتصاد زبانی هستند. اگر بنا بود برای هر مفهوم جدید یک واژه‌ی بسیط استفاده کنیم، هر انسان باید ده‌ها هزار واژه بیش از آنچه اکنون در دایره‌ی واژگانش دارد می‌آموخت، اما با به‌کارگیری این تکواژهای وابسته توانستیم جهان خارج و مفاهیم را در گروهی از لغات اصلی خلاصه کنیم و نیازهای جدیدمان را با تغییرات جزئی در همان‌ها برآورده سازیم. دریلی را در نظر بگیرید که بدنه و نیروی محرکش ثابت است اما هر بار، بنا به نیاز، یک مته‌ یا حتی ابزار جدید به آن وصل می‌شود؛ به‌جای اینکه پنجاه تا وسیله داشته باشیم، یک وسیله داریم که، با اندک تغییراتی، پنجاه کار مختلف انجام می‌دهد.

زایایی ماهیت وندهاست، دلیل وجود وندهاست؛ قرار نیست با «تجویز» جلوی زایایی را بگیریم، اما باید دقت کنیم که هر زبانی قواعد خاص خودش را دارد و زایش آنجا به بالش می‌رسد که همه‌چیز در جای درست باشد، وگرنه کودک نارسیده‌ای خواهیم داشت که دیری نخواهد زیست.

در سال‌های اخیر، به لطف فراگیر شدن شرکت‌های خلاق در حوزه‌ی فناوری، یا همان «استارت‌آپ»ها، نیاز به واژه‌ای پیدا کرده‌ایم که مفهومی جدید را برساند. شرکت‌های سنتی را معمولاً یک نفر پایه می‌گذاشت یا اگر شریک و همراهی هم در کار بود، چون پای کار خلاقانه‌ای در میان نبود، نام او اهمیت چندانی نمی‌یافت. نهایتش این بود که می‌رسیدیم به «حق‌العمل‌کاری فلانی و شرکا» یا «سوهان فلانی و پسران»! باری، واژه‌ی جدید باید همان مفهوم «co-founder» در زبان انگلیسی را به مخاطب فارسی‌زبان منتقل می‌کرد و او را، به قول خودمان، «شیرفهم» می‌کرد که فلان شرکت را دو نفر یا چند نفر با مشارکت برابر تأسیس کرده‌اند و امتیاز «معنوی» (و نه لزوماً‌ مادی) یکسان دارند. «هم‌مؤسس» و «هم‌بنیانگذار» دو واژه‌ای بودند که سروکله‌شان پیدا شد تا این خلأ را پر کنند. اما مشکل کجاست؟

در زبان فارسی، پیشوند «هم» عمدتاً به «اسم» افزوده می‌شود و واژه‌ی جدیدی می‌سازد که مقوله‌ی دستوری آن عمدتاً «صفت» (در دستور سنتی: «صفت مرکب» یا «صفت ترکیبی») است و کارکرد چنین ساختی نشان دادن «اشتراک» است (ساخت‌های کم‌بسامد دیگری هم داریم). در «هم‌مؤسس» و «هم‌بنیانگذار» پیشوند «هم» به «صفت» چسبیده است تا «صفت» جدیدی بسازد، چیزی که دست‌کم من نظیری برای آن نیافته‌ام و ساخت زایایی در فارسی نیست.

سخن‌کوتاه، «هم‌مؤسس» و «هم‌بنیانگذار» بر ساختمان دستوری زبان فارسی بنا نشده‌اند و بهتر است به‌جای آن‌ها بگوییم «از مؤسسان...» یا «از بنیانگذاران...»، چنان‌که فرضاً به هر یکی از پزشکانی که در درمان یک فرد دخالت دارند نمی‌گوییم «هم‌پزشک» بلکه می‌گوییم «از اعضای تیم پزشکی...» یا فرضاً به دو راننده‌ی یک وسیله‌ی نقلیه نمی‌گوییم «هم‌راننده» بلکه به یکی می‌گوییم «راننده» و به دیگری می‌گوییم «شاگرد راننده» («شاگرد شوفر»).

حسین جاوید
@Virastaar باز کردن / نظر دهید

2022-08-13 09:05:59 ویراستار pinned Deleted message باز کردن / نظر دهید

2022-08-10 09:47:27 می‌خواهید سانسور کنید، لااقل هوشمندانه سانسور کنید. فارغ از اینکه با این مثال نادرست وجه علمی مطلب در ترجمه‌ی فارسی خدشه‌دار شده، آخر چرا باید یکی مادرش را «زیر» آشپزخانه ببوسد؟! همان «Mary» را می‌بوسیدند سنگین‌تر نبود؟!

حسین جاوید
@Virastaar باز کردن / نظر دهید

2022-08-06 11:00:42 آنچه در این آگهی کنسرت قمرالملوک وزیری برای من جالب است کلمه‌ی «خواتین» است که درواقع به‌عنوان جمع مکسر «خاتون» به کار رفته است.

خیلی‌ها «خاتون» را واژه‌ای مغولی و ترکی دانسته‌اند، درحالی‌که با اطمینان زیاد می‌توان گفت خاستگاه ایرانی دارد (به گفته‌ی بیلی، اصل آن *hātunā از ریشه‌ی *han به معنی «به دست آوردن» بوده است؛ به نقل از فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، محمد‌ حسن‌دوست).

در سغدی این واژه به‌شکل γwt’yn و γwt’ynh آمده است (xātūn). در متن سغدی وسنتره جاتکه به‌کرات با این واژه مواجه می‌شویم، به‌ویژه در ابتدای متن که «خاتون» (شهبانو)، «خداوند» (پادشاه، γwt’w) را از بارداری‌اش و «هفت گوهر چینتامن که در پهلوی راست او جای گرفته‌اند» (#بودا) آگاه می‌سازد.

نکته‌ی جالب‌تر اینکه «خاتون» به‌شکل وام‌واژه راهش را به زبان عربی باز کرده و به‌شکل «خواتین» جمع بسته شده است (ن. ک به مدخل «خاتون»، فرهنگ معاصر میانه، عربی ـ فارسی، عبدالنبی قیّم). در ترکی استانبولی معاصر هم همچنان این واژه به‌شکل «kadin» زنده است. «خاتون» و «خواتین» در متون قرون مختلف فارسی نو نیز با بسامد بالایی دیده می‌شوند.

«خواتین» قاعدتاً بر اساس ساخت دستوری فارسی نباید درست باشد، اما از آنجا که با وام‌واژه‌ای قدیمی طرفیم، نمی‌توان آن را نادرست دانست. هرچند، نیازی نداریم واژه‌ای از گنجینه‌ی زبان خودمان را با ابزار یک زبان دیگر جمع ببندیم.

وه که «خاتون» چه واژه‌ی زیبا و ‌خوش‌ساختی بوده که سده‌ها در زبان‌های مختلف دوام آورده و به روزگار ما هم رسیده است.

حسین جاوید
@Virastaar باز کردن / نظر دهید

2022-08-06 11:00:12 @Virastaar باز کردن / نظر دهید

2022-08-03 10:18:30 «خوشامدگویی» در قرون گذشته در زبان فارسی معنای «چاپلوسی» داشته و عملی نکوهیده بوده است، چنان‌که کلیم سروده: «روشندلان خوشامد شاهان نگفته‌اند/ آیینه عیب‌پوش سکندر نمی‌شود» (دیوان کلیم).

آن‌چنان که از شواهد برمی‌آید، حدوداً از دوره‌ی قاجار این اصطلاح چرخش معنایی پیدا کرده و به «تبریک و تهنیت» و سپس به «تعارف در بیان خرسندی از حضور مهمان» و «خوشحالی از حضور یا بازگشت کسی» بدل شده است.

«پدرم به همه دست می‌دهد. به همه خوشامد می‌گوید.» (من هم چه‌گوارا هستم، گلی ترقی)

در سال‌های اخیر، عده‌ای، با گرده‌برداری از اصطلاح انگلیسی welcome back، در مواقعی که فردی از سفری یا غیبتی بازآمده از جمله‌ی «خوش برگشتی» استفاده می‌کنند. باید دقت کرد که در فارسی چنین ساختی درست نیست و «خوش آمدی» هم در موقعیت حضور و هم در موقعیت بازگشت افراد به کار می‌رود، نشان به آن نشان که حتی در کوچه و خیابان هم نمی‌شنوید که کسی به کس دیگری بگوید «خوش برگشتی» و این اصطلاح فعلاً اغلب در بعضی نوشته‌ها در فضای مجازی در چرخش است.

حسین جاوید
@Virastaar باز کردن / نظر دهید

2022-07-27 08:24:23 «خرج اتینا» از اصطلاحات عامیانه‌ی زبان فارسی و ظاهراً از ساخته‌های قرن اخیر است و املای آن به همین شکل درست است.

جمالزاده «خرج اتینا کردن» را «پولی را به مصرف بیهوده و غیرعاقلانه رسانیدن» معنی کرده است (فرهنگ لغات عامیانه، سید محمدعلی جمالزاده، کتابخانه‌ی ابن سینا، ۱۳۴۱).

«رشوه گرفتند، بهانه‌جویی کردند، کینه‌ ورزیدند و تیرباران کردند. آن اسکان دادنشان که هر چه پول داشتند خرج اتینا کردند...» (سووشون، سیمین دانشور، خوارزمی، ۱۳۵۷).

حسین جاوید
@Virastaar باز کردن / نظر دهید

2022-07-18 09:19:57 «ارجح» صفت تفضیلی از «رجحان» است و نیازی به «تر» ندارد. بنابراین، «ارجح‌تر» فصیح نیست.

در زبان فارسی به‌ندرت صفت‌های تفضیلی را «تقویت» (reinforce) می‌کنیم. درواقع، به نظر می‌رسد این صفت‌ها در سیر تکاملی خود به جایی می‌رسند که از نظر گویشور قدرت کافی را در بیان مفهوم برتری ندارند و باید ترمیم شوند.

برای اینکه معنای reinforce را بهتر درک کنیم، در نظر بگیریم که مثلاً «به» (weh) و «مه» (meh) در #فارسی_میانه صفت تفضیلی بوده‌اند، یعنی به‌تنهایی معنای «بهتر» (better) و «مهتر» (greater) داشته‌اند و ما با افزودن «تر» به این صفات آن‌ها را «تقویت» (reinforce) کرده‌ایم.

حسین جاوید
@Virastaar باز کردن / نظر دهید

2022-07-17 18:55:56 فراموش نکنید:


هر گاه پیشوند «ب» بر سر افعالی بیاید که با «اَ» و «اُ» شروع می‌شوند، حرف «ی» جانشین «اَ» و «اُ» می‌شود.

درست: بینداز، بیفتاد، بیفتد، بینجامد، بینداخت، بینگیخت، بیفکند.
نادرست: بیانداز، بیافتاد، بیافتد، بیانجامد، بیانداخت، بیانگیخت، بیافکند.

حسین جاوید
@Virastaar باز کردن / نظر دهید